صنایع پایین دستی پتروشیمی چیست؟

صنعت پتروشیمی یکی از صنایع با عملکرد بالا در کشور است که تاثیر قابل توجهی بر اشتغال و توسعه اقتصادی دارد. این صنعت به دو دسته صنایع پایین دستی پتروشیمی و صنایع بالادستی تقسیم می‌شود و امروزه صنایع پایین دستی به دلیل مزایای فراوانی که به همراه دارند، اهمیت بسیاری دارند. به گفته کارشناسان، گسترش تولید در این صنعت، فرصتی مناسب برای حضور در بازارهای بین‌المللی است و همچنین باعث بهبود شرایط اقتصادی و ایجاد فرصت‌های شغلی می‌شود. در این مقاله قصد داریم به بررسی صنایع پایین دستی و مزایای آنها بپردازیم.

صنایع پایین دستی پتروشیمی

صنایع نفتی و گازی بر اساس ماهیت، عملیات اجرایی و کاربری‌شان به سه دسته صنایع بالادستی، صنایع میان دستی و صنایع پایین دستی تقسیم می‌شوند؛ اما به دلیل همراهی صنایع میان دستی با صنایع پایین دستی پتروشیمی در اکثر تقسیم‌بندی‌ها، می‌توان گفت که عملیات اجرایی صنعت نفت و گاز به دو بخش عمده صنایع بالادستی و صنایع پایین دستی تقسیم می‌شود.

 

صنایع بالادستی (UpStream) و صنایع پایین دستی (DownStream)

صنایع بالادستی پتروشیمی ایران به انجام عملیات اکتشاف، تحقیقات، حفاری، استخراج و تولید نفت خام و گاز طبیعی مشغول هستند. این صنایع پس از پیدا کردن میادین جدید، مسئول انجام عملیات حفاری، احداث چاه و اسکله، استخراج نفت خام و گاز طبیعی و انتقال آن‌ها به سطح زمین می‌باشند. به همین دلیل، گاهی اوقات این صنایع به‌عنوان صنایع اکتشاف و تولید نیز شناخته می‌شوند.

به عبارت دیگر، تمام موارد زیر جزو مسئولیت‌ها و فعالیت‌های اصلی صنایع بالادستی پتروشیمی است:

انجام مطالعات کلی و جامع در مورد میادین گازی و نفتی

بهره‌برداری و صیانت از منابع گازی و نفتی کشور

استخراج و انتقال

ذخیره‌سازی

صادرات

نقشه‌برداری

زمین‌شناسی

مطالعات ژئوفیزیک و ژئوشیمی

خدمات فنی چاه‌ها

تزریق گاز، آب، هوا

احداث و توسعه تأسیسات و صنایع وابسته

تحدید حدود

حفاظت و حراست از تأسیسات

تمام این فعالیت‌ها برای استخراج نفت و عرضه آن به صنایع پایین دستی انجام می‌شود.

در سمت مقابل، صنایع پایین دستی واقع شده‌اند که تمامی عملیات پالایش و تصفیه نفت خام و گاز طبیعی را بر عهده دارند و مواد اولیه و مشتقات نفتی را از هم تفکیک می‌کنند. مواد تفکیک‌شده در پالایشگاه‌ها و شرکت‌های پتروشیمی در صنایع مختلف و برای تولید انواع کالاها استفاده می‌شوند.

عملیاتی مانند توزیع نفت، گاز و مشتقات آن‌ها مانند بنزین، گازوئیل، روغن‌ها، حلال‌ها، روان‌کننده‌ها، آسفالت، رنگ‌ها، چسب‌ها، سوخت کوره‌ها، گریس‌ها، کودها و آفت‌کش‌های صنعتی، پروپان، اتانول، متانول، آمونیاک، بنزن و مواد اولیه تفکیک‌شده دیگر در بازارهای داخلی توسط شرکت‌ها و صنایع پایین دستی پتروشیمی تنظیم می‌شوند.

لینک دانلود زنجیره محصولات پتروشیمی حاصل از نفت خام لینک دانلود زنجیره محصولات پتروشیمی حاصل از گاز طبیعی

 

اهمیت صنایع پایین دستی پتروشیمی

صنایع پتروشیمی به دلیل تامین نیازهای داخلی، نقش مهمی در توسعه اقتصادی و اجتماعی دارند و به دلیل اینکه وظیفه این بخش از شرکت‌های وابسته به شرکت مادر، توزیع و صادرات محصولات است، از اهمیت بالایی برخوردار هستند. در صورتی که صنایع پایین دست مورد حمایت قرار نگیرند و توانایی برقراری ارتباط درست با مصرف کنندگان را نداشته باشند، عملکرد شرکت مادر تضعیف می‌شود و خود شرکت هم نمی‌تواند برای طولانی مدت فعالیتی داشته باشد. علاوه بر این مسائل، از دلایل دیگر اهمیت این صنایع پایین دستی می‌توان به مزایا زیر اشاره کرد:

• جلوگیری از خام فروشی
• افزایش صادرات غیر نفتی
• ایجاد ارزش افزوده بالا
• توزیع عادلانه ثروت در کشور
• توزیع و تقویت تعاونی در سطح ملی

اگر مشکل سرمایه و حمایت از طرف دولت در این صنایع پایین دستی حل شود، می‌توان اقدامات لازم جهت رفع موانعی چون تحریم‌ها و عدم وجود تکنسین ماهر انجام داد. با این کار علاوه بر توسعه و پیشرفت صنایع پایین دستی پتروشیمی، می‌توان از دانشجویان این رشته کمک گرفت و باعث رشد اشتغال زایی کشور شد.

لیست محصولات صنایع پایین دستی

• برخی از مهم‌ترین و پرفروش‌ترین محصولات صنایع پایین دستی به شرح زیر است:
• پروپان
• پلی‌اتیلن ترفتالات
• پلی وینیل کلراید
• پلی‌اتیلن سبک
• پلی استایرن معمولی، مقاوم و نسوز
• اکریلونیتریل بوتادین استایرن
• پلی‌اتیلن سنگین تزریقی
• پلی پروپیلن نساجی و شیمیایی
• پلی‌اتیلن سبک و سنگین تزریقی
• سود کاستیک
• پرپان مایع
• PVC
• برش سنگین
• کریستال ملامین
• بوتادین
• بنزن
• پارازایلین
• آروماتیک
• تولوئن
• گاز بوتان
• اوره پریل
• آمونیاک گاز و مایع
• سوخت کوره
• اسید استیک
• اوره گرانوله
• منو اتیلن گلایکول و دی اتیلن گلایکول

درباره تولید ظروف پلاستیکی این مقاله را مطالعه کنید.

عدم توسعه محصولات صنایع پایین دستی پتروشیمی

عدم توسعه محصولات پایین دستی در صنعت پتروشیمی دلایل متعددی دارد که در این مقاله به چند مورد اشاره می‌کنیم:

خام فروشی به صورت مستقیم

یکی از دلایل عدم توسعه محصولات پایین دستی در صنعت پتروشیمی، فروش مستقیم مواد خام به خارج از کشور است. این امر باعث می‌شود که فرصت‌های تولید محصولات با ارزش افزوده بیشتر در داخل کشور از دست برود.

عدم حمایت از طریق دولت

دولت برای توسعه صنایع پایین دستی باید از طریق ایجاد امنیت سرمایه‌گذار، ایجاد زیرساخت‌های لازم، جلب سرمایه و جلوگیری از خام فروشی، از این صنعت حمایت کند. اما متأسفانه عدم حمایت دولت از این صنعت باعث می‌شود که توسعه محصولات پایین دستی در صنعت پتروشیمی به مرور زمان کاهش یابد.

چالش های موجود در صنایع مکمل و پشتیبان صنایع پایین دستی

نبود زنجیره تامین برای صنایع کوچک

با توجه به اینکه بیش از ۹۰ درصد صنایع ایران صنایع کوچک و متوسط هستند، از یک سو این صنایع قادر به تامین مواد اولیه خود از بازارهای جهانی نیستند و از سوی دیگر به دلیل وضعیت نامعلوم قیمت مواد اولیه در بازار، هنوز هیچ زنجیره تامین مناسبی که بتواند تقاضا را تجمیع کرده و واردات با ظرفیت بالا و توزیع بین تولیدکنندگان کوچک انجام دهد، در کشور ایجاد نشده است.

این موضوع باعث افزایش قیمت تمام شده مواد اولیه و ایجاد وقفه های مکرر و متعدد در تولید (کاهش نرخ بهره برداری) و در نتیجه افزایش قیمت تمام شده کالا می شود. در مقایسه با کشورهایی مانند چین، وضعیت صنایع تولیدی ایران نشان می دهد که بیشتر واردات مواد اولیه در این کشورها توسط یک یا حداکثر دو واردکننده اصلی انجام می شود که یکی از عوامل اصلی کاهش قیمت تمام شده کالاهای چینی است.

این مشکل در صنایعی که به خوراک های مایع یا گازی نیاز دارند، بسیار بیشتر است و به دلیل کمبودهای سخت افزاری در پایانه ها، هیچ راه حلی جز توقف تولید برای این صنایع وجود ندارد.

ضعف تشکل‌های جامع

به دلیل وجود مشکلاتی در راهبردها و مسایل فرهنگی، تشکل‌ها و نهادهای مدنی تولیدکنندگان این صنایع در کشور به جای یک تشکل قوی و منسجم، از تشکل‌های کوچک برخوردارند. این موضوع باعث محدود شدن امکان برنامه‌ریزی، شبکه‌سازی و ارائه خدمات و حمایتهای تخصصی می‌شود.

ضعف نهادها و حمایتها در بخش خدمات

اگر به لیست حمایت‌های ارائه‌شده برای توسعه و خلق ارزش کشور توجه کنیم، متوجه می‌شویم که بیشتر این حمایت‌ها به صورت مستقیم بر روی تولید فیزیکی تمرکز دارند. اما آنچه که به وضوح مشاهده می‌شود، این است که در کنار تعداد زیادی واحد تولیدی، تأثیر کمتری از نهادهای خدماتی قابل مشاهده است. بدیهی است که نیاز کشور به توسعه زیرساخت‌های خدماتی بسیار بیشتر از نیاز به تولید محصولات فیزیکی است. این رویکرد نگاه غالب در برنامه‌های توسعه صنعتی جهان نیز مشاهده می‌شود.

 

اقدامات مهم در جهت توسعه صنایع پایین دستی پتروشیمی

همانطور که اشاره کردیم، یکی از دلایل مهمی که به توسعه این صنایع کمک می‌کند، حمایت‌های دولت است. اما علاوه بر آن، اقدامات دیگر هم می‌تواند به توسعه این صنایع پایین دستی کمک کند که عبارتند از:

تکنولوژی

تکنولوژی یکی از اهرم‌های رشد صنعتی و اقتصادی کشور است که تحریم‌ها علیه ایران تاثیر زیادی بر آن داشته است. صنایع پایین دستی پتروشیمی باید تمام تلاش خود را در جهت خرید تکنولوژی‌های بروز و با کیفیت کنند تا بتوانند با تجهیزات و فناوری بهتری وارد سرمایه گذاری مشترک با خارجی‌ها شوند.

توسعه سرمایه گذاری خارجی دز صنایع پایین دستی پتروشیمی

در طی سال‌های اخیر، تقاضای شرکت‌های بین‌المللی برای سرمایه‌گذاری در ایران افزایش یافته است و با لغو تحریم‌ها این تقاضا بیشتر می‌شود. جذب سرمایه‌گذاران خارجی توسط صنایع پایین دستی، یکی از راه‌های تحقق رونق اقتصادی و کاهش آسیب‌پذیری در برابر تحریم مجدد است.

شکل گیری شبکه‌های عمودی و افقی در صنایع پتروشیمی

شرکت‌های قدرتمند پایین دستی باید با تلاش در کاهش قیمت‌های تمام شده محصول و افزایش بهره‌وری، به دنبال راهی باشند تا با برندسازی قوی، جایگاه خود را در بازار حفظ کنند و با ایجاد مزیت‌های رقابتی در عرصه‌های بین‌المللی قرار گیرند. شرکت‌های پتروشیمی با شکل‌دهی به شبکه‌های عمودی می‌توانند علاوه بر افزایش سوددهی، از فروش خام جلوگیری کنند و به رونق صنایع پایین دستی کمک کنند.

مزایا وجود صنایع پایین دستی پتروشیمی

نزدیکی و ارتباط موثر بین صنعت پتروشیمی و صنایع پایین دستی آن، باعث شناسایی نقص محصولات توسط صنایع پایین دستی و اطلاع‌رسانی به شرکت مادر می‌شود. صنایع پایین دستی به عنوان مسئول توزیع محصولات و برقراری ارتباط مستقیم با مصرف‌کنندگان، می‌توانند نیازهای مشتریان را شناسایی کرده و با پردازش اطلاعات دریافتی از مصرف‌کنندگان، به عنوان محرکی برای پیشرفت صنعت مادر و ارتقای کیفیت محصولات آن عمل کنند. بنابراین، این زنجیره ارتباطی باعث توسعه فناوری در صنعت پتروشیمی به منظور برطرف کردن نیازهای صنایع پایین دستی و مصرف‌کنندگان می‌شود.

فرصت های بازار محصولات صنایع پایین دستی پتروشیمی

بازارهای منطقه‌ای

صنایع بزرگ و میان دستی نیازمند حضور در بازارهای جهانی هستند، اما صنایع کوچک اغلب در بازارهای محلی و منطقه‌ای رقابت قدرتمندی دارند. بنابراین، بازار کشورهای همسایه، به ویژه کشورهای در حال توسعه، بازارهای مناسبی برای صنایع داخلی کمتر قدرتمند به حساب می‌آیند. در صورت ایجاد زیرساخت‌های لازم برای تبادلات مرزی و حمایت از توسعه بازار در این کشورها، فرصت بسیار مناسبی برای صنایع کشور به وجود خواهد آمد. همچنین، صنایع پایین دست علاوه بر ایجاد ارزش افزوده از طریق صادرات، به تقویت بازرگانی حقیقی و حقوقی مرزی و در نهایت به تامین امنیت مرزها نیز کمک خواهند کرد.

ذخایر غنی هیدروکربنی

وجود ذخایر هیدروکربنی و مجتمع های بزرگ پتروشیمی در کشور، که تأمین مواد اولیه برای صنایع پایین دستی پتروشیمی را به راحتی فراهم می کند، برداشت مناسب و به موقع از ذخایر و برنامه ریزی مناسب برای تزریق این منابع به صنایع پایین دستی، از جمله مهمترین عوامل توسعه این صنعت است.

نوآوری و تنوع محصولات

نوآوری و تنوع در محصولات این صنایع، باعث ایجاد خلاقیت، تخصص، پویایی صنعت و افزایش محصولات جانشین و مکمل آن می‌شود. این مزیت منجر به ایجاد بازارهای جدید بر اساس نیازهای روز مشتری می‌شود. اما متأسفانه صنایع پایین دستی پتروشیمی به شکل‌گیری و توسعه محصولاتی وابسته شده‌اند که حداقل ارزش افزوده را در خود دارند و نوآوری و ذائقه‌سازی بازار را لحاظ نکرده‌اند و سود سرشاری را از دست می‌دهند. از این رو ضروری است که شرکت‌های بازاریابی و موسسات پژوهشی، جهت تنوع بخشی به محصولات، شکل گیرند و توسعه یابند.

قیمت محصولات صنایع پایین دستی پتروشیمی

قیمت محصولات صنایع پایین دستی پتروشیمی متغیر است و به صورت روزانه اعلام می‌شود. افراد می‌توانند از طریق وب‌سایت‌های مختلف قیمت‌های شرکت مادر را بررسی کنند.

منابع:

شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران /  صنعت پتروشیمی ایران / تفاوت بین صنایع بالادستی ، میان دستی و پایین دستی / کاربردهای اقتصادی صنایع پایین دستی

 

 

صنایع پایین دستی پتروشیمی